10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 42-48 Cevapları Meb Yayınları

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 43 Cevapları

Söz Varlığımız

1. Soru: Okuduğunuz metnin bağlamını göz önünde bulundurarak aşağıdaki kelimelerin/kelime gruplarının anlamlarına yönelik tahminlerde bulununuz. Tahminlerinizin doğruluğunu TDK Güncel Türkçe Sözlük’ten kontrol ederek verilen kelimelerin metindeki anlamlarını yazınız. Türkçede geçen bu kelimelerin/kelime gruplarının yerine metnin bağlamını bozmayacak şekilde başka hangi kelimelerin/kelime gruplarının kullanılabileceğine yönelik önerilerinizi yazınız.

2. Soru: Aşağıdaki dizelerde altı çizili kelimeleri farklı anlamlara gelecek şekilde cümle içinde kullanınız.

“Böyle kalmaz elbet sonu hoş olur.” Param kalmazsa alışveriş yapamam.
“İnme turnam inme sen bu pınara.” Dedem dün gece inme geçirdi.
“Katar katar olmuş gelir, turnalar.” Bu işten iyi bir gelir elde etti.
“Kanadın altına nâme sarayım.” İstanbul’daki Topkapı Sarayı’nı gezdim.
“Avcu tuzak kurmuş, var yolun ara.” Telefonumun şarj aleti kayboldu, her yerde ara.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 44 Cevapları (MEB Yayınları)

Sıra Sizde

Aşağıdaki metinden faydalanarak soruları cevaplayınız.

1. Soru: Türküler sözlü geleneğin hangi özelliklerini taşır?

Cevap: Türküler, sözlü geleneğin temel özelliklerini taşır:

• Anonimdir, yani söyleyeni belli değildir, halkın ortak malıdır.
• Ağızdan ağıza aktarılır ve bu süreçte değişime uğrar.
• Zaman içinde çeşitlenir, hem söz hem ezgide farklılıklar oluşur.
• Toplumsal olayları, sevinçleri ve acıları yansıtır, bu yönüyle halkın belleğini taşır.

2. Soru: Türkülerin kuşaktan kuşağa aktarılmasının sebepleri hakkındaki düşüncelerinizi yazınız.

Cevap: Türkülerin kuşaktan kuşağa aktarılmasının sebepleri şunlardır:

• Halkın duygularını, acılarını, sevinçlerini ve yaşam biçimini yansıtması.
• Toplumsal hafızayı canlı tutması, kültürel değerleri taşıması.
• Ezgi ve sözlerinin kolay akılda kalması, insanların onları sahiplenmesi.
• Sevilen kahramanlar, büyük aşklar ve felaketleri dile getirmesi, yani toplumu derinden etkilemesi.

3. Soru: Türkülerin yayılma şekillerinde zamanla ne tür değişiklikler olduğunu örnekler vererek açıklayınız.

• Eskiden: Türküler kervanlar, gezgin âşıklar, askerler, göçler ve savaşlarla yayılırdı.
• Günümüzde: Radyo, televizyon, kaset, CD ve özellikle internet sayesinde çok hızlı bir şekilde yayılmaktadır.
• Örnek: Bir zamanlar sadece bir köyde söylenen bir türkü, günümüzde YouTube veya sosyal medya aracılığıyla tüm dünyaya ulaşabilmektedir.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 45 Cevapları (MEB Yayınları)

Sıra Sizde

Soru 1: Turnalar türküsünün tabloda verilen ahenk özelliklerini belirleyerek ilgili kavramların karşısına yazınız.

• Nazım birimi: Kavuştaklı bent
• Ölçü: 11’li hece ölçüsü
• Asonans: i ve a ünlüleriyle sağlanmıştır.
• Aliterasyon: k ve t ünsüzleriyle sağlanmıştır.

Kafiye:

• 1. bent “alı” sesleri → zengin kafiye
• 2. bent “ara” sesleri → zengin kafiye
• 3. bent “olur” kelimesi → redif, “aş” sesleri → tam kafiye
• 4.bent “ar” sesleri → tam kafiye

Redif: “ayım” ve “olur” sözcükleri

Kelime ve dize tekrarları:

• “İnme turnam inme”
• “Katar katar olmuş gelir turnalar”
• “Eğrim eğrim ne hoş gelir turnalar”

Bu tekrarlar ve kafiyeler şiir içi ahengi ve ezgiyi güçlendirmiştir.

Dilimizin İncelikleri

Soru 2: Turnalar türküsünün konusundan yola çıkarak türkünün içeriğine uygun kısa bir hikâye yazınız. Hikâyenin başkahramanını ve turnaları betimleyiniz. Betimleme yaparken hangi sözcük türünü sıklıkla kullandığınızı gerekçesiyle açıklayınız.

Cevap – Hikâye:

Turnaların Haberciliği

Hasan, sevdiğinden ayrı düşmüş genç bir delikanlıydı. Gurbet elde günlerini hüzünle geçiriyor, her akşam köyün yamacına çıkarak gökyüzünü seyrediyordu. Bir gün gökyüzünde katar katar turnalar göründü. Kanatları bembeyaz, uçuşları ise hüzünlüydü. Turnaların arasında yaralı bir kuş dikkatini çekti. Hasan, bu manzarayı görünce kendi yüreğini de yaralı hissetti. Turnalara seslenerek “Gidin, sevdiğime selamımı götürün, hasretimi söyleyin” dedi. Turnalar uzaklara doğru süzülürken sanki onun sevgilisine haber taşıyan sessiz haberciler gibiydi.

Betimleme: Turnaları anlatırken özellikle sıfatları (bembeyaz, yaralı, hüzünlü, uzak) sıkça kullandım. Çünkü sıfatlar, varlıkların niteliklerini belirginleştirerek okuyucunun gözünde canlı ve etkileyici bir tablo oluşturur.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 46 Cevapları – MEB Yayınları

Karşılaştıralım

Soru 1: Turnalar türküsüyle Atem Tutam Men Seni adlı ninniyi tabloda verilen ölçütlere göre karşılaştırınız. Bu şiirlerin benzer ve farklı yönlerini tespit ediniz. Bu tespitleri yaparken nasıl bir yol izlediğinizi gerekçeleriyle açıklayınız.

Cevap: Tema, amaç, gelenek gibi anahtar unsurları belirledim; tekrarları ve nakaratları karşılaştırdım; hece ölçülerini sayarak ölçüyü çıkardım.

Soru 2: Türkü ve ninni metinlerinin yapı unsurlarına yönelik çıkarımlarınızdan hareketle bu unsurların içeriğe katkısıyla ilgili düşüncelerinizi söyleyiniz.

Cevap: Türkü ve ninnilerde tekrar, ölçü, kafiye ve ezgi hem içeriği zenginleştirir hem de duyguyu pekiştirir. Dinleyiciye kolay ulaşır, akılda kalıcılığı sağlar. Bu unsurlar sayesinde söyleyen ile dinleyen arasında güçlü bir bağ kurulur.

Soru 3: Turnalar türküsünün ve Atem Tutam Men Seni adlı ninninin içeriğini nasıl bir görselle yansıtmak isterdiniz? Gerekçelendirerek açıklayınız.

Turnalar türküsü: Gökyüzünde katar katar uçan turnaların yanında ufka bakan, hasret dolu bir genç resmi çizerdim. Çünkü türkünün özü hasret ve haberleşme duygusudur.

Atem Tutam Men Seni ninnisi: Kucağında bebeğini sallayan, şefkat dolu bir anne resmi uygun olurdu. Çünkü ninni, annenin sevgisini ve çocuğu uyutma isteğini anlatmaktadır.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 47 Cevapları (MEB Yayınları)

Birlikte Öğrenelim

Soru 1: Öğretmeninizin rehberliğinde gruplara ayrılınız.
Cevap: Gruplara ayrıldık.

Soru 2: Her grup için bir sözcü belirleyiniz.
Cevap: Her grup için bir sözcü seçildi.

Soru 3: Aşağıdaki ifade ve yönergelerden faydalanarak grup çalışmasını yapınız.
Cevap: Verilen kutucuklardaki ifadelerden faydalanarak tartışma yaptık.

Soru 4: Turnalar adlı türkünün dil ve anlatım özellikleriyle ilgili unsurları grupça belirleyiniz.

• İkilemeler: “katar katar”, “eğrim eğrim”
• Tekrarlı ifadeler: “Turnalar, turnalar” nakaratı
• Seslenme ifadeleri: “İnme turnam inme”
• Benzetme: Turnaların haberciye benzetilmesi
• İçtenlik: Halkın özlemini sade bir dille aktarması
• Çağrışım: Turnaların sevgiliye, umuda, habere çağrışım yapması
• Yalın anlatım: Sanatlı söyleyişten uzak, anlaşılır bir dil
• Edebî anlatım ve imge: Turnalar aracılığıyla hasret ve sevda imgeleri

Soru 5: Belirlemelerinizi yaparken gerekçelerinizi tartışınız.
Cevap: Gerekçelerimizi tartıştık. Tekrarlar ahenk sağlıyor, seslenmeler duyguyu artırıyor, ikilemeler yoğunluk katıyor.

Soru 6: Grup olarak aşağıdaki sorulara cevaplar arayınız.

Türkünün ait olduğu edebî geleneğin metnin dil ve anlatım özellikleriyle ilişkisi nedir?
Cevap: Türkünün ait olduğu edebî gelenek halk edebiyatıdır. Dilin sadeliği, ezgili söyleyiş ve anonimlik bu geleneğe uygundur.

Dil ve anlatım özelliklerinin söyleyicinin üslubunu oluşturmadaki rolü nedir?
Cevap: Dil ve anlatım özellikleri söyleyicinin üslubunu yalın, içten ve samimi kılar.

Söyleyicinin böyle bir üslup tercih etmesinin sebepleri neler olabilir?
Cevap: Halkın kolayca anlaması, ezberlemesi ve duyguyu paylaşabilmesi için yalın üslup seçilmiştir.

Söyleyicinin üslubunun içerikle uyumu hakkındaki görüşleriniz nelerdir?
Cevap: Söyleyicinin üslubu içerikle uyumludur; hüzün, hasret ve umut duygusu yalın dil ve tekrarlarla daha etkili olmuştur.

Soru 7: Sorulara verdiğiniz cevapları not ediniz.
Cevap: Notlarımızı aldık.

Soru 8: Grup sözcüleri aracılığıyla cevaplarınızı paylaşınız.
Cevap: Grup sözcüsü aracılığıyla cevaplarımızı paylaştık.

Soru 9: Diğer grupların sorulara verdiği cevaplarla kendi grubunuzun cevaplarını karşılaştırarak cevaplarınızda değişiklikler yapabilirsiniz.
Cevap: Diğer grupların fikirlerini dinledik; özellikle benzetme ve çağrışım konularında eklemeler yaptık.

10. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 48 Cevapları (MEB Yayınları)

Birlikte Öğrenelim

I. Grup: İçerik

Soru 1: Türkünün söylenme amacı ne olabilir?
Cevap: Hasreti, sevgiliye duyulan özlemi ve haberleşmeyi turnalar aracılığıyla dile getirmektir.

Soru 2: Türküdeki en belirgin duygu nedir?
Cevap: Özlem ve hüzündür.

Soru 3: Söyleyicinin türküdeki duyguyu hangi kelimelerle aktardığını düşünüyorsunuz?
Cevap: “Yaralı, nâme, haber, hoş olur” gibi sözcüklerle duygular aktarılmıştır.

II. Grup: Şekil

Soru 1: Türkünün şekil özelliklerini belirleyiniz.
Cevap: Dörtlüklerden oluşur, 11’li hece ölçüsü kullanılmıştır, bent ve kavuştak bölümleri vardır.

Soru 2: Okuduğunuz türkünün halk şiiri geleneğine ait olduğunu hangi gerekçelerle açıklayabilirsiniz?
Cevap: Anonim olması, hece ölçüsüyle söylenmesi, tekrarların ve nakaratın kullanılması bu geleneğe uygundur.

Soru 3: Türküde kullanılan şekil unsurlarının türküye katkıları neler olabilir?
Cevap: Akılda kalıcılığı artırır, sözlü aktarımı kolaylaştırır, ezgiyi güçlendirir.

III. Grup: Dil ve Üslup

Soru 1: Söyleyicinin dil ve üslup seçiminde hangi unsurlar etkili olmuş olabilir?
Cevap: Halkın ortak dili, sade ve anlaşılır anlatım, doğaya ve sevgiye dayalı imgeler etkili olmuştur.

Soru 2: Bu türküyü siz yazsaydınız dil ve üslupta ne gibi değişiklikler yapardınız?
Cevap: Daha güncel kelimeler ve modern benzetmeler eklerdim.

Soru 3: Türküde kullanılan dil ve üslubun, söyleyiciyle okuyucu arasında kurduğu bağ hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Cevap: Sade ve içten dil sayesinde duygu doğrudan dinleyiciye geçer, samimi bir bağ kurulur.

IV. Grup: Ahenk

Soru 1: Türkünün akılda kalıcılığı hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Cevap: Tekrar, redif ve uyaklarla kolayca ezberlenir ve uzun süre hatırlanır.

Soru 2: Türküde başka hangi ahenk unsurlarını kullanmak isterdiniz?
Cevap: Aliterasyon (ses yinelemeleri) ve asonansı daha yoğun kullanmak isterdim.

Soru 3: Ahenk unsurlarını kullanarak türkünün bir bölümünü yeniden yazınız.
“Turnalar uçun sıra sıra,
Haber getirin diyarlara,
Yârim kalmasın hasret ara,
Umut doğsun baharlara.”